کوتاهی در رعایت بهداشت دهان و دندان می‌تواند به پوسیدگی و سوراخ شدن دندان‌ها بینجامد و به نوبه خود به مشکلات دندانی شدیدتر و دردناک‌تری دامن بزند. فلورایدتراپی یکی از بهترین روش‌ها برای پیشگیری از بروز مشکلات دهان و دندان و کمک به رشد، تقویت و احیای مینای دندان‌ها است. فلورایدتراپی موضعی که توسط دندانپزشک انجام می‌شود (PATF)، یکی از درمان‌های متداول دندانپزشکی و اقدام پیشگیرانه مهمی برای بیمارانی است که مستعد پوسیدگی دندان هستند. راهنماهای شاهد محور بر انجام فلورایدتراپی موضعی برای بیمارانی که در معرض خطر متوسط تا بالای پوسیدگی دندان‌ها قرار دارند، تأکید می‌کنند. استفاده از ژل یا فوم در تری‌ها یا قالب‌های مخصوص و دو بار شستشو با فلوراید تکنیک‌های متداول فلورایدتراپی موضعی به شمار می‌آید. وارنیش فلوراید روش دیگری است که طی سال‌های گذشته به محبوبیت بالایی دست یافته است. شواهد نشان داده است که وارنیش دندان‌ها روش موثری برای کاهش خطر پوسیدگی دندان‌ها در افراد مستعد است.
فلورایدتراپی چیست؟
فلوئور عنصری طبیعی است که به منظور تقویت دندان‌ها و پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها به صورت فلوراید معمولاً به اکثر خمیردندان‌ها، دهانشویه‌ها و آب شرب افزوده می‌شود. فلوراید به ایجاد شدن و تقویت مینای سالم دندان‌ها کمک می‌کند و با عفونت‌های باکتری مضر برای دندان‌ها و لثه‌ها مقابله می‌کند. در فلورایدتراپی از فلوراید غلیظ‌تر و موثرتری، البته در مقدار ایمن برای محافظت از دندان‌ها در برابر پوسیدگی استفاده می‌شود. دندانپزشکان برای فلورایدتراپی از دو نوع فلوراید ـ فسفات فلوراید اسیدی و سدیم فلوراید خنثی ـ استفاده می‌کنند. سدیم فلوراید خنثی اصولاً برای بیماران دچار خشکی دهان به کار برده می‌شود. فلورایدتراپی را می‌توان به روش‌های مختلفی مانند وارنیش، فوم، ژل و .. انجام داد تا از داشتن دندان‌هایی سفیدتر و لبخندی سالم‌تر لذت برد.
وارنیش فلوراید
درمان وارنیش دندان‌ها با زدودن رطوبت اضافی از دهان بیمار شروع می‌شود، خشک کردن دهان با استفاده از پنبه، سواب پنبه‌ای یا سرنگ هوا انجام می‌شود. خشک کردن دقیق و کامل دهان ضروری نیست، چون وارنیش با وجود مقداری رطوبت نیز روی دندان می‌نشیند. با توجه به تعداد دندان‌هایی که باید وارنیش شود، تقریباً 0.5 تا 1 میلی‌لیتر وارنیش داخل بشقابی سرد یا روی شیشه یا کاغذ مخصوص مخلوط کردن ریخته می‌شود. این مقدار وارنیش برای کل دندان‌ها کافی است. سپس دندانپزشک لایه نازکی از وارنیش را با سواب پنبه‌ای یا برس یکبار مصرف روی سطح تمام دندان‌ها می‌زند، وارنیش به سرعت روی دندان‌ها می‌نشیند و ظرف چند ثانیه سفت می‌شود. اگر دندان‌ها به هم فشرده باشد، وارنیش با نخ دندان بین دندان‌ها وارد می‌شود. پس از اعمال وارنیش نیازی به خشک کردن نیست. بیمار بلافاصله پس از وارنیش می‌تواند دهانش را ببندد، دهان را شستشو بدهد یا آب بنوشد. از بیماران خواسته می‌شود که تا چهار ساعت بعد از وارنیش فقط غذاهای نرم میل کنند و شب روزی که درمان وارنیش را انجام داده‌اند، مسواک نزنند تا وارنیش مدت زمان بیشتری با ساختار دندان‌ها تماس داشته باشد و فلوراید به آهستگی آزاد شود. وارنیش پس از خوردن غذای سفت یا مسواک زدن از روی دندان‌ها پاک می‌شود.
مزایای وارنیش دندان‌ها
فلوراید به بازیابی مواد معدنی مفید در سطح دندان‌ها کمک می‌کند و در نتیجه مینای دندان‌ها که در اثر عفونت باکتریایی آسیب دیده است، ترمیم می‌شود. به علاوه فلوراید از رشد و تکثیر باکتری‌های مضر جلوگیری می‌کند و مانع از پوسیدگی دندان‌ها می‌شود. فلوراید هم برای کودکان و هم برای بزرگسالان مفید است. چنانچه وارنیش دندان‌های کودکان در سن پایین‌تر انجام شود، خطر پوسیدگی دندان‌های کودکان کاهش می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهد که کودکان و نوجوانانی که فلورایدتراپی را به مدت یک سال انجام داده‌اند، احتمال پوسیدگی و سوراخ شدن دندان‌هایشان کمتر است. وارنیش دندان‌ها نسبت به دیگر روش‌های فلورایدتراپی موضعی مزایای متعددی دارد. غلظت فلوراید در وارنیش فلوراید بالاتر از روش‌های دیگر ـ بالغ بر ppm 22600 سدیم فلوراید ـ است و چنانچه وارنیش برای فلورایدتراپی انتخاب شود، فلوراید کمتری در هر بار درمان به کار برده می‌شود. وارنیش فلوراید این قابلیت را دارد که مدتی طولانی روی مینای دندان‌ها باقی بماند و به این ترتیب فلوراید آهسته‌تر و ظرف مدت بیشتری آزاد می‌شود. چون خشک بودن دهان برای وارنیش دندان‌ها ضروری نیست، می‌توان وارنیش را بر روی دندان‌های بیمارانی که کنترل بزاق برایشان مشکل است، به راحتی انجام داد. به علاوه خطر بلع سریع فلوراید در صورت استفاده از فلوراید کاهش می‌یابد. زمانی که فلوراید موجود در پلاسمای خون پس از فلوراید تراپی اندازه‌گیری شد، مشخص شد که میزان فلوراید بسیار پایین‌تر از میزانی است که باعث مسمومیت شود. استفاده از وارنیش فلوراید روشی کاملاً ایمن برای فلورایدتراپی است که عوارض جانبی بسیار ناچیزی را به دنبال دارد. شواهد نشان می‌دهد که وارنیش دندان‌ها روشی سریع‌تر و ارزان‌تر برای فلورایدتراپی است و کمتر باعث عق زدن بیماران می‌شود. نشانه‌های ناراحتی در صورت استفاده از وارنیش کمتر در بیماران مشاهده می‌شود و وارنیش نسبت به استفاده از فوم در تری دسترسی به فلوراید را افزایش می‌دهد.
معایب وارنیش دندان‌ها
بعضی وارنیش‌ها باعث زرد رنگ شدن موقتی ساختار دندان‌ها می‌شوند. البته زرد شدن دندان‌ها نکته مثبتی برای دندانپزشک است، چون می‌تواند مطمئن شود که سطح تمام دندان‌ها وارنیش شده است، با این حال بیماران از زرد رنگ شدن دندان‌هایشان ناراحت می‌شوند. نقطه ضعف دیگر وارنیش فلوراید این است که اگر با بافت لثه تماس پیدا کند، باعث سوزش موقتی لثه‌ها می‌شود. به علاوه وارنیش دندان‌ها برای بیماران مبتلا به آسم، به دلیل احتمال بروز آلرژی توصیه نمی‌شود. همچنین بعضی وارنیش‌ها حاوی کلوفونی هستند ـ کلوفونی ترکیبی است که باعث بهتر چسبیدن وارنیش به ساختار دندان می‌شود. هرچند موارد زیادی گزارش نشده است، با این حال فلورایدتراپی با وارنیش برای بیمارانی که به کلوفونی حساسیت دارند، توصیه نمی‌شود. از این گذشته دندانپزشکان در درازمدت در معرض خطر ابتلا به آلرژی تماسی به کلوفونی موجود در وارنیش قرار می‌گیرند. محدودیت دیگر وارنیش دندان‌ها این است که اعمال وارنیش روی دندان‌ها نسبت به روش‌های دیگر، به چابک دستی و مهارت بیشتر دندانپزشک نیاز دارد.
مراقبت پس از فلورایدتراپی
بعد از فلورایدتراپی باید چند توصیه ساده را رعایت کنید تا فلوراید کاملاً در مینای دندان نفوذ کند و بهترین نتیجه ممکن از درمان به دست بیاید. سی دقیقه تا یک ساعت بعد از فلورایدتراپی اجازه خوردن، نوشیدن یا سیگار کشیدن ندارید. اگر فلوراید را تصادفاً ببلعید، ممکن است دچار حالت تهوع بشوید. البته حالت تهوع موقتی است و ظرف 24 ساعت برطرف می‌شود. بلع مقادیر زیاد فلوراید خطرناک است و به همین دلیل دندانپزشکان باید دقت کنند که از دوز مناسبی از فلوراید استفاده کنند. مصرف مقادیر زیاد فلوراید عوارض زیر را به دنبال دارد:
- استخوان‌های بسیار متراکمی که چندان قوی نیستند.
- مشکلات مربوط به هومئوستاز استخوان
- لک و سوراخ شدن دندان‌ها
- ایجاد لکه‌های سفید روی دندان‌های دائمی
مسمومیت حاد با فلوراید باعث بروز عوارض می‌شود:
- خستگی
- حالت تهوع
- اسهال
- تعریق شدید
- مرگ
بنابراین قرص‌های مکمل فلوراید را دور از دسترس کودکان نگه دارید. اگر برای فلورایدتراپی به دندانپزشک مراجعه کنید، دندانپزشک مقدار ایمنی از فلوراید را برای سفید کردن و تقویت دندان‌ها به کار خواهد برد. اگر فلورایدتراپی را با وارنیش انجام بدهید، وارنیش به مدت 4 ـ 6 ساعت روی دندان‌ها باقی خواهد ماند. توصیه‌های زیر را در این شرایط رعایت کنید:
- دندان‌هایتان را مسواک نزنید یا نخ نکشید.
- از فرآورده‌های بدون نسخه حاوی فلوراید مانند خمیردندان، دهانشویه یا محلول شستشو استفاده نکنید.
- پس از وارنیش دندان‌ها از خوردن غذاهای سفت و ترد خودداری کنید.
- نوشیدنی داغ ننوشید.
شش ساعت بعد از وارنیش دندان‌ها می‌توانید دندان‌هایتان را به طور کامل مسواک بزنید و نخ بکشید. به این ترتیب فلوراید باقیمانده از روی دندان‌ها پاک می‌شود. همچنین می‌توانید برنامه غذایی و سبک زندگی معمولتان را پس از 6 ساعت از سر بگیرید. البته تا سه روز بعد از وارنیش دندان‌ها نباید داروهای تجویزی حاوی فلوراید مصرف کنید.
آیا وارنیش دندان‌ها درمانی ایمن برای کودکان است؟
اعمال وارنیش فلوراید روی دندان‌ها درمانی ایمن است که دندانپزشکان سراسر جهان آن را بری پیشگیری از پوسیدگی دندان‌های کودکان انجام می‌دهند. فقط مقدار کمی فلوراید در درمان وارنیش به کار برده می‌شود و تقریباً هیچ فلورایدی خورده نمی‌شود. وارنیش به سرعت روی دندان‌ها زده می‌شود و ظرف چند ثانیه سفت می‌شود. بعد از گذشت 4 تا 12 ساعت می‌توانید فلوراید باقیمانده روی دندان‌ها را با مسواک زدن پاک کنید. وارنیش تولید شده توسط بعضی پرندها باعث زرد یا کدر شدن دندان‌ها می‌شود. البته رنگ دندان‌های کودک پس از مسواک زدن و پاک شدن وارنیش به حالت طبیعی برمی‌گردد. اکثر کودکان طعم وارنیش را دوست دارند.
مقدار فلوراید لازم
توصیه می‌شود که فلورایدتراپی را هر 3، 6 یا 12 ماه یکبار تکرار کنید، البته زمانبندی فلورایدتراپی به سلامت دهان و دندان بستگی دارد. برای مثال اگر خطر پوسیدگی دندان‌هایتان بالا باشد، دندانپزشک توصیه می‌کند که نوع خاصی از فلورایدتراپی را به طور منظم در خانه انجام بدهید. شرایط زیر خطر پوسیدگی دندان را افزایش می‌دهد:
- ضعیف بودن مینای دندان‌ها
- خشکی دهان یا کم بودن بزاق دهان
- تغذیه نامناسب
- مراجعه نکردن به دندانپزشک یا دسترسی نداشتن به خدمات درمانی
- کوتاهی در رعایت بهداشت دهان و دندان
- ابتلا به اختلال‌های تغذیه‌ای
- زیاده‌روی در مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر
معمولاً مقدار بهینه فلوراید را از طریق خمیردندان، آب آشامیدنی، غذا و مکمل‌ها دریافت می‌کنیم. دندانپزشکان مصرف روزانه مقادیر زیر را برای گروه‌های سنی مختلف توصیه می‌کنند:
- 0 ـ 3 سال: 0.1 ـ 5 میلی‌گرم
- 4ـ 6 سال: 1 ـ 2.5 میلی‌گرم
- 7 ـ 10 سال: 1.5 ـ 2.5 میلی‌گرم
- نوجوانان و بزرگسالان: 1.5 ـ 4 میلی‌گرم
هزینه فلورایدتراپی و وارنیش دندان‌ها
هزینه فلورایدتراپی به عامل‌های مختلفی بستگی دارد، بنابراین بهتر است درباره هزینه درمان از دندانپزشک معالجتان سوال کنید.