کار کردن بر روی دندان کودکان تا حدی مشکل تر از کار بر روی دندان بزرگسالان است. ابزارهای جراحی، صدای مته و ترس از درد باعث ایجاد هراس در دل کودک شده و اجرای هر گونه عملیاتی را سخت تر می کند. دندانپزشک با استفاده از روش های بی حسی موضعی مانند استفاده از اسپری های بی حسی دندان، آمپول دندان بی حسی دندان و روش های بیهوشی در کودکان می تواند این ترس و درد را به حداقل رساند و عملیات دندان پزشکی مانند مراحل پر کردن دندان، کشیدن دندان و جراحی در دهان کودک بر روی لثه و دندانها و عصب کشی دندان را به سهولت انجام داد. درضمن برای درمان دندان کودک هم بهتر است به کلینیک دندانپزشکی کودکان مراجعه نمایید.
انجام هرگونه عمل جراحی دو حفره دهان مستلزم بی حسی مطابق با آن عمل جراحی می باشد. روش بی حسی و وسایل آن بایستی با دقت انتخاب شوند. در اعمال جراحی کوچک سرپایی مانند در آوردن دندان – قطع نوک ریشه دندان- در آوردن کیست شکافتن آبسه دندان بایستی بی حسی مورد نظر را داده تا کودک ابداً احساس درد ننماید. برای انجام اعمال جراحی درمانگاهی یا سرپایی بهترین و بی خطرترین بیحسی ها بی حسی موضعی می باشد. با انجام بی حسی موضوعی احساس درد را در موضع مورد نظر از بین می بریم در صورتیکه کودک کاملاً هشیار است و می توانیم با او صحبت کرده و او را مشغول سازیم تا از ترس منصرف گردد. بعلاوه با این طریق می توانیم از اشکالات و خطرات جدی بی حسی عمومی در کودک پرهیز نماییم. عمل جراحی که بیشتر در کودکان انجام می شود عبارت از در آوردن دندان های شیری است. این عمل جراحی را در صورتیکه ریشه ها تحلیل رفته باشد و دندان کودک کاملاً لق شده باشد می توان بدون بی حسی انجام داد، البته باید کودک را از نظر روحی آماده نمود. در کودکان ترسو و یاغی بایستی از وسایل فارماکولوژیک برای آرام نمودن آن ها استفاده نمود زیرا در غیر این صورت امکان از بین بردن وحشت و ترس کودک و انجام بی حسی موضعی و عمل جراحی یا کشیدن دندان موجود نیست. در تمام جراحی های درمانگاهی می توان از بی حسی موضعی استفاده نمود جز در موارد خاصی که از بی حسی عمومی استفاده می شود. درمورد هزینه نیز، معمولا هزینه کشیدن دندان به عوامل مختلفی از جمله نوع ماده بي‌حسي و سطح کلي هزينه‌ها در محل سکونت شما بستگي دارد که در آینده بیشتر درمورد آن بحث خواهیم کرد.
بی حسی
پس از انجام بی حسی دندان موضعی ما فقط احساس درد را در محل عمل و تزریق از بین می بریم. بی حسی موضعی بر عکس بی حسی عمومی به ما امکان می دهد که بیمارمان کاملاً هشیار باشد و این مسئله باعث تسهیل بیشتری در مراکز اعمال حیاتی کودک می گردد به علاوه به ما اجازه می دهد که از همکاری کودک در موقع عمل استفاده کنیم مثلاً دهان خود را باز نگهدارد یا سر خود را در محل مناسبی قرار بدهد و یا خون را تف نماید و یا مهمتر از همه عکس العمل سرفه در تمام مدت عمل وجود داشته باشد. برای انجام بی حس کردن دندان بصورت کامل در کودک بایستی به آناتومی اعصاب و عروق نواحی فکی کاملاً وارد بود و بعلاوه محل قرار گرفتن جوانه دندان های دائمی و وضع آن ها را نسبت به دندان شیری با در نظر گرفتن سن و رشد کودک دانست به علت آن که انجام بی حسی موضعی کار ساده ای است. این نوع بی حسی در کارهای درمانگاهی روزانه بیش از سایر بی حسی ها در دندان درد کودکان استعمال می شود. اگر محل تزریق را خوب انتخاب نماییم و روش کارمان درست باشد با مقدار کمی مایع اسپری بی حس کننده می توانیم کاملاً کودک را بی حس نماییم. استعمال سوزن نازک و تیز و همچنین با مهارت و سریع فرو کردن سوزن در مخاط بدون آنکه فشاری با آن وارد آوریم درد کودک را به موقع تزریق تا حدود زیادی کم می کند. تزریق بایستی آهسته باشد و تزریق سریع دردناک است. بایستی به خاطر داشت که نه تنها سر سوزن بایستی تیز باشد بلکه بایستی نوک آن صاف و بدون خمیدگی باشد و به همین خاطر است که در کار روزانه بایستی سوزنها را زود به زود عوض کرد.
سرنگهای دو میلی لیتری برای بی حسی در کودکان بسیار مناسب است. برای جلوگیری از دهان بستن ناگهانی کودک در موقع تزریق می توان از انگشت فلزی و قرار دادن آن بین دندان های بالا و پایین استفاده نمود. اگر این وسیله را در اختیار نداشتیم می توانیم از چوب پنبه های بزرگ استفاده نماییم یا اگر هیچ وسیله ای نبود بایستی به شدت مراقبت از اعمال کودک بنماییم تا خطری از قبیل شکستن سوزن پیش نیاید. بعضی از مؤلفین می گویند اگر با انگشت گونه را به کنار زده و با انگشت دیگر از خارج بر روی آن فشار آوریم احساس درد کمتر می شود بعلاوه می توانیم تا حدودی از حرکت سر کودک جلوگیری نماییم. عموماً بچه ها با دیدن وسایل جراحی به خصوص وسایل تزریق آرامش خود را از دست می دهند و بعضی از کودکان حتی در موقع تزریق و خود عمل و حتی پس از عمل مضطرب می باشند. در این گونه موارد بایستی قبل از تزریق و عمل از داروهای آرامش بخش استفاده نمود. برخی شخصاً شب قبل از عمل به کودک برم Brome و یا لیومینال و یالومینالت Luminalette، Luminal بر حسب سن کودک تجویز می کنند تا عکس العمل عصبی کم گردد و بعداً یک ساعت قبل از عمل به آنها Veronal یا Bromural می دهند. در کودکان عصبی و ناراحت در موارد خیلی نادر از مورفین، Dolanine و Pantopane استفاده می کنم. نبایستی از دادن نارکوتیک ها قبل از عمل و حتی حین عمل به کودکان ترسید به شرط آن که مقدار آن را دقیقاً تعیین کنند. برای این که از ترس و وحشت کودکان جلوگیری به عمل آید بهتر است این داروها را در صورت امکان به صورت قرص داده و از تزریق آمپول خودداری نمود. امروزه به جای داروهای نامبرده فوق از قرص های Oblivon و یا Nembutal و غیره به مقدار یک تا دو درصد استفاده می کنند و نتایج رضایت بخشی هم دارد. تأثیر این داروهای خواب آور، آرامش بخشیدن است.
برای بی حسی موضعی در حفره دهان کودکان از محلول کسی لوکائین 01/0 تا 02/0 استفاده می کنیم البته مقدار مایع تزریقی نسبت به بزرگسالان بایستی خیلی کمتر باشد. برای در آوردن یک دندان تزریق یک میلی لیتر مایع بی حس کننده کفایت می کند. اضافه نمودن آدرنالین به مایع بی حس کننده برای بدست آوردن یک محل عمل بدون خونریزی و همچنین دیر جذب شدن مایع بی حس کننده و در نتیجه طولانی شدن مدت بی حسی در کودکان تجویز نمی شود. در بیماری های قلب و تیروئید به خصوص نبایستی از محلول های بی حسی آدرنالین دار استفاده نمود. همچنین بایستی به خاطر داشت که در موقع بی حسی عمومی توأم با بی حسی موضعی به مایع بی حس کننده نبایستی آدرنالین را اضافه نمود. بی حسی موضعی همچنین خیلی در نوزادان و شیرخواران مورد استفاده قرار می گیرد. اشتباه بزرگی است اگر آن ها را بدون بی حسی قبلی مورد عمل جراحی قرار بدهیم و این فکر بعضی ها که آنها که احتیاج به بی حسی ندارند فکر بسیار غلط و غیر منطقی است زیرا سیستم عصبی نوزاد را از بدو تولدی بایستی از گزند هرگونه تحریکی مصون و محفوظ داشت.
دردیکه در نتیجه عمل جراحی در نوزادان ایجاد می شود باعث تحریکات مضر سیستم عصبی مرکزی می گردد که خود باعث اختلالات زودگذر و یا حتی دائمی در اعمال فیزیولوژیکی نوزاد می گردد. در بچه های خیلی عصبانی که دارای اختلالات روانی و سیستم عصبی هستند نبایستی بی حسی موضعی داد. یکی از داروهای خوب بی حس کننده کی لوکائین xylocaine یا Lidocaine است زیرا تأثیر آن دو برابر بیشتر و زودتر از Novocaine است به علاوه مدت بی حسی آن طولانی تر از نوکائین است. هر چه غلظت محلول این دارو بیشتر باشد شدت مسمومیت آن بیشتر است بنابراین در بچه ها از محلول 04/0 نبایستی استفاده نمود زیرا فوق العاده خطرناک است. بهترین مایع بی حس کننده برای کودکان محلول 1% یا 2% Ligonocaine یا Noradrenaline می باشد زیرا مدت مسمومیت آن خیلی کم است. Noradrenaline تأثیر ضعیفی دارد و درجه مسمومیت آن از آدرنالین کمتر است. ایجاد عوارض عمومی کمتر می کند. مانند سنکوپ و با طپش قلب و غیره. از همه این داروها بهتر Corbasile است که متأسفانه هنوز در ایران وارد نشده و می توان از آن به جای آدرنالین استفاده کرد. کوربازیل کمتر از آدرنالین عروق را تنگ می کند. فشار خون را بالا نمی برد و ایجاد ازدیاد کار قلب را نمی کند و به علاوه تأثیر آن خیلی کوتاه است. در هیپرتیروئیدی و بیماری های قلب نبایستی از آدرنالین و نورآدرنالین استفاده نمود، زیرا خطرات جدی در برابر دارد که گاه کودکان را تا آستانه مرگ پیش می برد و در این گونه بیماران بایستی از مایع بی حس کننده خالص استفاده نمود.
بی حسی سطحی
بی حسی سطحی را می توان با پاشیدن اسپری بی حسی یا مالش مواد بی حس کننده در سطح مخاط و حفره دهان و یا بینی یا بر روی پوست ایجاد کرد. در اطفال غالباً می توان بی حسی موضعی سطحی را با قرار دادن یا مالش یک تامپون آغشته به مایع بی حس کننده بر روی مخاط دهان به دست آورد. در موقع انجام اعمال جراحی کوچک و کوتاه مدت دکتر دندانپزشک اطفال برای ایجاد بی حسی سطحی می توان از کلروردنیل استفاده نمود. پس از آنکه در شیشه کلرودتیل را باز نمودیم فواره وار مایع بی حس کننده خارج خواهد شد. جهت این فرآورده بر محل مخاط با پوست می خواهیم بی حس نماییم متوجه می سازیم و فاصله شیشه از محل عمل بایستی در حدود سی سانتیمتر باشد. در اثر بخار شدن مایع و یخ زدن انساج محل برای لحظه کوتاهی احساس درد از انتهای رشته های عصبی گرفته می شود. علامت این مسئله سفید شدن انساج محل مورد نظر می باشد. این نوع بی حسی به ما امکان انجام اعمال جراحی کوچک را می دهد مانند باز کردن آبسه پوستی باز بر پوستی و با فرو کردن سوزن پونکسیون ولی برای در آوردن دندان این کار مناسب نیست. در موقع انجام بی حسی سطحی با کلرودنیل به علت تنفس مقدار زیادی بخار کلرودنیل به وسیله کودک آنها فوراً بخواب می روند. همچنین ممکن است در اثر تنفس مقدار بیش از اندازه بخار کلرودنیل عکس العمل فلج عضلات ایجاد شده و منجر به مرگ کودک گردد.
به همین خاطر برای استعمال کلروردنیل در محیط دهان بایستی کاملاً آن را از راه های تنفسی فوقانی جدا کرد. همچنین بایستی مواظب بود که مایع به دندانهای زنده و باز خم پس از عمل فوران فوران پیدا نکند زیرا ایجاد درد فوق العاده شدیدی می کند. به علاوه اگر مدت نسبتاً درازی فوران کلرودنیل بر روی نسج ادامه یابد باعث نکروز انساج می گردد و بواسطه سفتی زیاد انساج یخ زده برش مشکل می شود و آماده مجدد حرارت معمولی بدن ایجاد درد شدیدی در محل یخ زده می نماید. کوکائین Cocainom Hydrochlorcum از داروهایی است که باری بی حسی سطحی مخاط دهان و بینی به صورت محلول 1% تا 10% استفاده می شود. قبلاً بایستی محلی را که می خواهیم با این دارو بی حس نماییم کاملاً خشک کنیم. کوکائین خیلی سریع انتهای رشته های عصبی حسی را بی حس کرده و در عرض چند دقیقه بی حسی ظاهر می گردد. می توان با این وسیله محل فرو کردن سوزن های تزریقی و پونکسیونی را بی حس نمود و حتی می توان دندان شیری لقی را بدون درد در آورد. کوکائین خیلی سریع به وسیله مخاط جذب شده و وارد گردنش خون می گردد. به همین خاطر در موقع استعمال کوکائین بایستی احتیاط فوق العاده زیادی نمود زیرا آناً منجر به مرگ می گردد و در بچه ها غلظت محلول بایستی کم باشد و هیچ گاه مقدرا مصرفی ما نباید از 25/0 گرم تجاوز نماید. اسپری کسی لوکائین 2 و 5 خیلی خوب بی حسی سطحی مخاط می دهد. مسمومیت آن کم است و آن را در شیشه های مخصوصی تهیه می نمایند که استعمال آن خیلی اَسان است.
بی حسی موضعی
این بی حسی نوعی از بی حسی موضعی است. این نوع بی حسی غالباً در اطفال زمان دندان در آوردن کودک و در آوردن دندان های شیری رزکسیون آپیکال دندان های یک ریشه ای و همچنین در آوردن کیست های دندانی و بازکردن آبسه های زیر مخاطی به کار می روند. این بی حسی را با تزریق مایع بی حس کننده در زیر مخاط محل عمل جراحی ایجاد می کنیم. بی حسی در اثر تماس مایع بی حس کننده با انتهای رشته های عصبی ایجاد می شود. تزریق را با فروکردن یک سوزن نازک و تیز بر روی مخاط محل مورد نظر شروع کرده و کم کم سوزن را به عمق انساج نرم می بریم بدون آنکه فشار زیادی وارد کنیم سپس مایع بی حس کننده را به ملایمت و بتدریج در محیطی که می خواهیم بی حسی ایجاد شود وارد می کنیم. در ابتدا اینکار را دهلیز دهان انجام می دهیم (بر عکس اشخاص بالغ) زیرا درد این محل کمتر از طرف کام می باشد. در بچه ها بی حسی ناحیه دهلیز دهان را با دهان باز انجام می دهیم زیرا بدین ترتیب راحتتر و بی خطرتر به محل مورد نظر دسترسی می یابیم. پس از برگرداندن سر بچه به طرف مقابل و منصرف کردن توجه او با انگشت سبابه دست چپ گونه و لب او را به کنار می زنیم و بدین ترتیب سعی می کنیم که هر چه بیشتر مخاط گونه کشیده شود تا عمل مورد نظر برای فروکردن سوزن کاملاً در دسترسی سوزن و دید چشم ما قرار بگیرد. سپس به سرعت و با مهارت سوزن را در زیر مخاط وارد کرده و به تدریج با وارد کردن مایع بی حس کننده سوزن را به عمق انساج نرم از 3 تا 5 میلی متر فرو می کنیم. لازم نیست که نوک سوزن ما به استخوان تماس پیدا کند زیرا عده ای عقیده دارند که در اطفال مایع بی حس کننده خیلی خوب در انساج نرم و سخت نفوذ می کند به علاوه فرو کردن سوزن به زیر پوست و وارد کردن محلول در زیر آن ایجاد درد شدیدی می کند که بایستی در کودکان از ایجاد چنین ددهایی پرهیز نمود. بی حسی در ناحیه کامی را هم نیز به همین ترتیب انجام می دهیم. همیشه نمی توانیم بی حسی در نایحه کام را در اطفال انجام دهیم زیرا این کار در اطفال ایجاد درد شدیدی می کند. بهتر است این ناحیه را با اسپری لوکائین 5% بی حس نماییم. برای درآوردن دندان های شیری تزریق یک میلی لیتر لوکائین 1% یا 2% کافی است زیرا مایع بی حس کننده به آسانی در کودکان از استخوانی که کاملاً کلسیفیه نشده است عبور نموده و دیواره داخل آلوئل را بی حس می نماید. برای در آوردن دندان های مولر دائمی در اطفال حتماً بایستی بی حسی ناحیه ای داد، زیرا در غیر این صورت بچه احساس درد شدیدی می نماید که امری است فوق العاده برای روحیه کودک و اعتماد او به دندانپزشک زیبایی را به خطر می اندازد.
بی حسی ناحیه ای (A.Regionalis)
بی حسی ناحیه ای عبارت است از قطع ارتباط تنه عصبی در محل تزریق مایع بی حس کننده با سیستم مرکزی و در نتیجه تمام نواحی که از عصب مزبور عصب می گیرند بی حس می شوند. مایع بی حس کننده را به عصب و یا مستقیماً به نواحی اطراف و نزدیک آن تزریق می کنیم و پس از طی چند دقیقه احساس درد از ناحیه عصبی که تزریق در نزدیکی آن انجام شده است از بین می رود. بی حسی شاخه های عصبی سه قلو به ما امکان اعمال بزرگتر جراحی مانند در آوردن چند دندان و یا یک کیست بزرگ و یا عمل رادیکال سینوس و یا در آوردن سکسترهای استخوانی و با جا انداختن استخوان های شکسته فک و صورت و یا دوختن زخم های صورت را می دهد. در مواردیکه با ارتریت و یا پریوستیت روبرو هستیم برای در آوردن دندان عامل حتماً بایستی بی حسی ناحیه ای را بدهیم تا از انتشار عفونت جلوگیری شود و به علاوه تزریق در محل عفونی ایجاد درد شدیدی می نماید. آنمیزاسیون Anemisation انساج در بی حسی ناحیه ای از بی حسی موضعی خیلی کمتر است. آلوئل پس از تزریق ناحیه ای خیلی بهتر از لخته خون پر می شود و در نتیجه زخم خیلی بهتر و زودتر التیام می یابد.
بی حسی شاخه های عصب سه قلو در فک بالا
در موقع بی حسی در فک بالا معمولاً کمتر با اشکالی برخورد می کنیم زیرا بدنه استخوان خارجی فک بالا خیلی نازک است و دارای مقدار زیادی سوراخ های ریز که آنها اعصاب و عروق عبور می کنند می باشد. یک چنین نسج استخوانی شرایط بهتری برای نفوذ مایع بی حس کننده به عمق یعنی به شبکه عصبی فراهم می کند. فک بالا از شاخه دوم عصب سه قلو به نام عصب فکی فوقانی N.Maxillaris عصب حسی را می گیرد.
بی حسی شاخه آلوئلی فوقانی خلفی (Tuberal)
سوزن را در ته دهلیز فوقانی بین دومین و سومین مولر فرو می کنیم. سوزن را از پایین و جلو به طرف بالا و عقب و میانی هدایت می کنیم. در موقع تزریق نبایستی تماس سوزن با استخوان قطع شود و وقتی کاملاً به عمق لازم رسیدیم می توانیم با ملایمت مایع بی حس کننده را وارد نماییم. بایستی از سوزن ضخیمتر و بلندتر از سوزن معمولی برای بی حسی موضعی استفاده کرد. در بچه ها به علت نازکی بدنه استخوان آلوئل بی حسی توبرال را با فرو کردن سوزن در عقب مولر دوم شیری و در بچه های مسن تر بعد از دندان شش سالگی شروع کرده و وقتیکه به عمق لازم رسیدیم مایع را وارد می کنیم و چون عصب لانه دندانی فوقانی خلفی در این محل قبل از ورود خود به داخل استخوان وجود دارد بی حس می گردد و در نتیجه دندان های مولر بالا و مخاط دهلیز پس از چند دقیقه بی حس می گردد.
بی حسی عصب تحت کاسه چشمی N.Infraorbitalis
برای بی حسی این عصب با اشکال زیادی روبر نمی شویم. می توان این کار را از داخل و یا خارج دهان انجام داد. در بچه ها بیشتر از راه داخل دهان انجام می دهیم زیرا درد کمتری ایجاد می کند. برای این که سوزن را در ته دهلیز فوقانی در بالای اولین و دومین ثنایا فرو می کنیم و آن را از جلو به بالا و عقب هدایت می کنیم سوزن را با احتیاط و با تماس با استخوان کم کم بعمق می بریم و پس از برخورد با سوراخ تحت کاسه چشمی سوزن ما با خلائی برخورد می کنید و در این موقع کودک درد شدیدی نظیر برق گرفتگی احساس می کند. در موقع تزریق حتماً بایستی نوک انگشت سبابه دست چپ بر روی کناره تحتانی کاسه چشم تکیه نماید تا از دخول سوزن به داخل کاسه چشم و آسیب رساندن به حدقه چشم جلوگیری به عمل آورد. این بی حسی خیلی بندرت در کودکان بایستی انجام داد و در اعمال بزرگ مانند عمل لب شکافته فوقانی می توان انجام داد. برای بی حسی دندان های بالا مایع بی حس کننده را در مخاط ته دهلیز فوقانی در محل بالای ایکس دندان ها تزریق می کنیم عیناً مانند بزرگسالان. در بچه ها به علت تخلخل نسبی استخوان مایع بی حس کننده به خوبی از استخوان آلوئل عبور داده و دندانی را که بایستی در بیاوریم بی حس می نماید. از طرف کام مایع بی حس کننده را در محل اَپکس دندانیکه می خواهیم در بیاوریم تزریق می کنیم.
بی حسی عصب بینی- کامی
برای بی حسی این عصب مایع بی حس کننده را در فورامن انسیزیوم F.incisivum بایستی تزریق نمود ولی این کار در بچه ها مورد استفاده قرار نمی گیرد زیرا به علت وجود رشته های عصبی زیاد تزریق فوق العاده دردناک است و بچه ها را به بی حسی بدبین می کند. سوراخ ثنایائی نیم سانتیمتر در عقب ثناهایای مرکزی در خط وسط قرار می گیرد.
بی حسی عصب کامی قدامی
با بی حسی این عصب ها می توان کاملاً فک فوقانی را بی حس نمود. اعصاب کامی قدامی (دو طرف) از سوراخ کامی عبور نموده و به سطح کام سخت آمده و به موازی استخوان آلوئل به طرف جلو در فاصله یک سانتیمتری کناره آن تا ناحیه کاینها می برود. سوراخ کامی یا F.Palatinum در قسمت عقب کام سخت در محل زاویه ای که از محل برخورد زائده کامی و آلوئل فک فوقانی بوجود می آید قرار دارد. این سوراخ در فاصله نیم سانتی متری از کناره آلوئل دومین مولر شیری به طرف داخل قرار دارد بنابراین بایستی سوزن را در حدود یک سانتیمتر در جلوی سوراخ کامی فرو برد و در همین محل تزریق نمود تا از انتشار مایع بی حس کننده در انساج کام نرم جلوگیری به عمل آید زیرا بچه ها عکس العمل های بدی در مقابل بی حسی کام نرم از خود نشان می دهند.
بی حسی شاخه سوم عصب سه قلو یا شاخه فکی تحتانی
برای انجام بی حسی و عمل جراحی بدون درد در فک یا کشیدن دندان بایستی آناتومی سوارخ فک تحتانی و چانه ای را در کودکان در مراحل مختلف رشد آنها خوب دانست. یک کانال حقیقی فکی تحتانی در نوزدادان تقریباً وجود ندارد و این کانال در نوزادان به صورت یکنوع ناودان باریک استخوانی است که در آن جوانه دندان ها قرار گرفته اند و با بیرون آمدن دندان های شیری قسمت اسفنجی فک پایین رشد می کند و دیواره های کانال فکی تشکیل می شوند. در این قشر استخوانی عروق خونی و اعصاب قرار می گیرند که از یک کپسول مشترکی از نسج همبند احاطه شده اند. در سال اول زندگی کودک کانال فکی در کناره تحتانی تنه فک پایین قرار دارد و مستقیماً بر روی آن لانه دندان با تاج مولر اول که معدنی شده Mineraliseاست قرار گرفته است. در کودک مسن تر قسمت اسفنجی استخوان فک پایین رشد بیشتری می کند و کانال فکی تحتانی در سطح داخلی شاخه بالا رونده شروع به تشکیل شدن می نماید و در داخل بدنه فک تا سوراخ چانه ای ادامه می یابد و از سوراخ چانه ای به طرف خارج فک در جهت قسمت جلوئی می رود. قسمت انتهایی کپسول عروقی – عصبی ناحیه جاو فک پایین یعنی پانه را مشروب می سازد. Morel و Steinhauser و Weissb’at تحقیقاتی درباره اختلاف بین محل قرار گرفتن سوراخ فکی تحتانی در شاخه بالا آورنده در کودکان و بزرگسالان نموده اند. سوراخ فکی تحتانی در شاخه بالا رونده در کودکان مسن تر غالباً در ارتفاع سطح جونده آخرین مولر پایین قرار دارد و یا در ارتفاع لبه استخوان آلوئل پایین تر از سطح جونده مولرهای شیری قرار می گیرد و این محل با رشد کودک تغییر می کند یعنی با رشد استخوان های صورت و فک این سوراخ کم کم به طرف بالای شاخه بالا رونده تغییر مکان می دهد.
بی حسی لانه دندانی تحتانی
بی حسی ناحیه ای فقط در بچه های مسن امکان پذیر است. بچه های دارای دندان شش سالگی هستند و کانال فکی در آنها تشکیل یافته است و سوراخ فکی نسبت به قوس دندانی در محل مخصوصی جای گرفته است. در کودکان کمتر از شش سال از بی حسی ناحیه ای پایین استفاده نمی شود. انجام بی حسی این عصب در کودکان و بزرگسالان فرق مختصری دارد و روش این کار در بچه ها بدین ترتیب است که ابتدا بچه کاملاً دهان را باز می کند. سپس دندانپزشکی کودکان با انگشتان دست چپ بدین ترتیب شاخه بالا رونده را در دست می گیرد که نوک انگشت شست در داخل دهان بر روی سطح جونده آخرین مولر تکیه نماید و انگشت سبابه از خارج در زیر لاله گوش تکیه نماید وبقیه انگشتان بایستی بر زیر کناره تحتانی بدنه فک در نزدیکی زاویه فک تکیه نمیاد. با این روش نه فقط فک بی حرکت می شود بلکه از حرکات سر طفل جلوگیری بعمل می آید و در عین حال دید کافی محلی را که بایستی تزریق در آن جا انجام می شود تأمین می کنیم. برای بی حسی طرف راست پزشک در جلوی کودک می ایستد و برای بی حسی طرف چپ فک بایستی در طرف راست کودک ایستاد. سرنگ را که از مایع بی حس کننده پر شده است در گوشه لب طرف مقابل قرار داده و سوزن را در جهت شاخه بالا رونده در ارتفاع نوک انگشت بالای سطح جونده مولرهای پایین در جهت داخل قریب یک سانتی متر در جلوی چین رجلی- فکی فرو می کنیم و سوزن را به طرف عقب در انساج نرم هدایت می کنیم تا به استخوان برسد و پس از اسپیراسیون مایع را تزریق می کنیم. در موقع بی حسی عصب لانه دندانی تحتانی عصب زبانی هم بی حس می گردد. این تزریق در کودکان با اشکالی برخورد نمی کند زیرا خیلی کم دردناک است اگر مایع را سریع تزریق نماییم و یا اگر نوک سوزن با عصب تماس پیدا کند کودک خیلی شدیداً احساس درد می نماید.
بی حسی عصب چانه ای
برای بی حسی کامل فک پایین با چانه علاوه بر تزریق بالا بایستی تزریقی در داخل سوراخ چانه انجام دهیم. محل قرار گرفتن این سوراخ در کودکان با بزرگسالان قدری فرق دارد در نوزادان در نزدیکی کانین قرار دارد و در بچه های شش ساله در جلوی اولین مولر شیری قرار دارد. برای بی حسی عصب چانه ای سوزن را از عقب و بالا به طرف جلو و پایین فرو کرده و مایع را در نزدیکی سوراخ چانه ای وارد می کنیم. با این تزریق دندان های جلوی پایین آلوئلها و لثه مخاط لب پایین و چانه بی حس می شوند. بچه ها اغلب این بی حسی را خوب تحمل می کنند و بی حسی عصب چانه ای کاملاً برای اعمال جراحی ناحیه چانه کافی است به شرط آنکه در روش کارمان دچار اشتباه نشده باشیم. از بین رفتن احساس درد در بچه ها زودتر از بزرگسالان بروز می کند و به همین دلیل مقدار مایع تزریقی بایستی کمتر از بزرگسالان باشد. برای انجام بی حسی موضعی و ناحیه ای در دهان کودکان عدم تجویزی وجود ندارد. در کودکان مانند بزرگسالان در موارد بیماری های قلب راه های تنفسی بیماری های کلیه بی حسی موضعی و ناحیه ای خطرات کمتر از بی حسی عمومی دارند. در اطفال از مایع بدون آدرنالین و یا مایع کوربازیل دارد می توان استفاده نمود.
عوارض بی حسی موضعی
در کودکان مانند بزرگسالان ممکن است حساسیت نسبت بنوکائین دیده شود که علائم عمومی آن عبارت است از: پریدگی رنگ پوست صورت، تنگی نفس و تشنج و از علائم موضعی آن ممکن است لکه هایی در پوست تمام بدن ظاهر گردد. این حالت غالباً به عوارض سختی بیمار را دچار می سازد. و برای آنکه از آن جلوگیری به عمل آید قبل ازانجام بی حسی بایستی تست داخل جلدی نمود تا ببینیم آیا حساسیتی در کودک برای فلان مایع بی حس کننده وجود دارد یا خیر؟ برای این که 2% میلی لیتر بی حس کننده مورد نظر را در داخل جلد دست بچه تزریق می کنیم. معمولاً در محل تزریق تاول سفیدی ظاهر می شود که بزودی از بین می رود ولی چنانچه طفل حساسیت داشته باشد پوست این محل و اطراف آن قرمز می گردد و این قرمز پوست معمولاً پس از یکساعت از بین می رود. این قسمت چندین بار بایستی تکرار گردد تا کاملاً مطمئن گردیم. در مواردیکه مشکوک هستیم و بایستی بی حسی را انجام بدهیم از این تست می توان استفاده نمود. گاهی اوقات کودکان از ترس اجازه تزریق داخل جلدی را نمی دهند. در اینگونه موارد بایستی یک یا دو قطره نوکائین در بینی کودکان چکاند و نبض فشار خون او را اندازه گرفت. اگر کودک حساسیت داشته باشد، نبض او زیاد و فشار خون او کم می گردد. یکی از عوارضی که غالباً در موقع تزریق دیده می شود عبور سوزن تزریقی از عروق خونی در موقع تزریق است و این مسئله باعث خونریزی داخل نسجی و ایجاد هماتوم می گردد و این هماتومها اگر چرکی بشوند در اطفال خیلی زود به یک عارضه عفونی شدید تبدیل گشته که حتی ممکن است بداخل جمجمه سرایت نماید. برای جلوگیری از اینگونه عوارض پس از فرو بردن سوزن باید اسپراسیون نموده و ملاحظه کرد که آیا سوزن داخل عروق خونی هست یا خیر؟ عوارض عفونی پس از تزریق بی حسی موضعی یا ناحیه ای غالباً مربوط به عفونت انساج محل تزریق می باشد که خوب ضدعفونی نگردیده اند و با انتشار عفونت از محل تزریق بانساج اطراف در اثر فشار مایع بی حس کننده می باشد. امکان ایجاد عفونت بوسیله سوزنیکه قبلاً با دندان و یا زبان تماس پیدا کرده و خاصیت استریلی خود را از دست داده است نیز زیاد است. عارضه دیگری که در موقع تزریق در ناحیه سوراخ فکی تحتانی پیش می اید شکستن سوزن می باشد و در آوردن سوزن شکسته از داخل انساج نرم اطراف سوراخ فکی تحتانی اشکالات فراوانی دارد که اغلب با عدم موفقیت روبرو می شود. در اطفال عصبانی و آنهایی که دارای اختلالات روانی هستند بایستی از درآوردن این سوزنهای شکسته صرفنظر نمود یا بهتر است اصولاً از انجام اینگونه تزریق ها صرفنظر نمود و بی حسی عمومی داد و اگر امکان بی حسی عمومی موجود نیست قبلاً آنها را با دادن داروهای آرامش بخش کاملاً آرام و بی تفاوت نمود. یکی دیگر از عوارض بی حسی عصب فکی تحتانی گاز گررفتن لب پایین می باشد. بایستی بکودک تذکر داد که لب او بی حس است و نبایستی آن را گاز بگیرد. معمولاً سنکوپ و شوک در بچه ها مشاهده نمی شود.
بی حسی عمومی
در اعمال جراحی دهان به غیر از بی حسی موضعه ای و ناحیه ای گاهی مجبور هستیم در کودکان متوسل به بی حسی عمومی بشویم.بی حسی عمومی را در اطفال انجام می دهیم که دیگر امکان استفاده از بی حسی موضعی و ناحیه ای موجود نباشد. بی حسی عمومی در جراحی دندانپزشک کودکان محاسنی دارد مثلاً درکودک خطر ایجاد شوک روحی نمی نماید. برای بی حسی عمومی کودک باید از متخصصین بی حسی عمومی اطفال استفاده نمود زیرا فیزویولوژی اورگانیسم کودک با بزرگسالان فرق بسیار دارد و بعلاوه اشکال دیگریکه متخصص بی هوشی با آن روبرواست دهان کوچک اطفال است که در عین حال محل عمل جراحی و میدان عمل متخصص بیهوشی است و این دو در آن حفره کوچک مدام مزاحم یکدیگرند. در بچه هایی که حساسیت فوق العاده و یا اختلالات روانی دارند و یا اینکه مبتلا به بیماری صرع Epilepsie هستند از بی حسی عمومی استفاده می شود البته در صورتیکه از نظر عمومی موارد عدم تجویزی وجود نداشته باشد. نقص های مادرزادی قلبی- ضایعات ریوی یا عفونت راه های تنفسی و عدم کفایت سیستم گردن خون موارد عدم تجویز بی حسی عمومی می باشند. قبل از بی حسی عمومی بایستی کودک را یک متخصص اطفال معاینه دقیق نماید تا مانعی در راه انجام بی حسی عمومی موجود نباشد و اگر مانعی از نظر پزشک اطفال موجود نبود بایستی در روز عمل کودک را ناشتا نگهداشت و معده او بایستی کاملاً خالی باشد. برای از بین بردن عکس العمل های شدید اطفال قبل از بی حسی عمومی بایستی آنها را طبق نظر متخصص بیهوشی آماده نمود. Premedication از داروهای خواب آور و یا آرامش بخش که تأثیر کوتاه دارند بایستی استفاده نمود. مانند Nembutal اگر لازم باشد از باربیتوراتهائیکه تأثیر طولانی دارند استفاده شود بهترین آنها Veronal و Luminal می باشند. داروهایی مانند Miltown یا Bromural و Oblivon حس ترس را در کودک کم کرده و موقتاً آنها را بی تفاوت می نماید. دادن داروهای آرامش بخش هم کودک را آرامی می کند و هم تدثیر داروی بی حس کننده را آسان می سازد و هم از بروز عوارض بی حسی عمومی جلوگیری می نماید. انتخاب داروی بی حسی عمومی و روش بی هوشی را در اختیار متخصص بیهوشی می گذاریم. بی حسی عمومی در کودکان بایستی توسط متخصص ورزیده در بیمارستان انجام پذیرد. یک متخصص ورزیده کار جراح را آسان می سازد و از بروز حوادث ناگواریکه در کودکان خیلی زیاد اتفاق می افتد جلوگیری می کند. بی حسی عمومی شرایط بسیار آسانی برای انجام اعمال جراحی کوچک بدون درد در کودکان فراهم می سازد ولی به خاطر داشته باشید که اینکار نبایستی در مطبها انجام پذیرد زیرا این کار متخصص دندانپزشکی کودکان و تجهیزات کافی لازم دارد. خواباندن اطفال با تزریق باربیتوراتها مانند Pentotle در داخل ورید فقط باید در اعمال جراحی کوتاه مدت از 3 الی 5 دقیقه مورد استفاده قرار بگیرد و این کار هم حتماً بایستی در بیمارستان انجام پذیرد زیرا گروهی از مؤلفین جداً مخالف استعمال درمانگاهی آن هستند. استعمال باربیتوراتها برای انجام بی حسی عمومی خطراتی در بر دارد زیرا پس از استعمال مقدار زیادی از آن ها است که بی حسی عمومی ظاهر می گردد و مقدار زیاد آن هم اثر سمی بر روی سیستم تنفسی و سیستم گردش خون می گذارد.
بی حسی از راه تنقیه
شرط اساسی یک بی حسی عمومی کامل آماده کردن صحیح کودک برای بی حسی عمومی است با آن معنا که کار سیستم عصبی بایستی ضعیف گردد و مطمئن شویم که در دوران قبل از خواب رفتن کودک آرام خواهد بود. به خصوص در کودکان عصبی و آنهایی که دارای اختلالات روانی هستند این کار اهمیت فوق العاده ای دارد. این حالت را یعنی حالت آرامش را می توان با Premedication کودک کسب نمود. در بی حسی عمومی اطفال برای ایجاد چنین حالتی از Avertine استفاده می کنند. این دارو را در آب حل نموده و به بچه تنقیه می نمایند. مقدار اورتین بستگی به سن و حالت عمومی کودک دارد، چهار ساعت قبل از عمل کودک را تنقیه می نماییم تا روده ها تخلیه گردد. آورتین را در آب گرم و مقطر حل می نماییم، مقدار ان برای هر یک کیلوگرم وزن کودک 1 صدم گرم می باشد. آورتین را ده دقیقه قبل از عمل تنقیه می نماییم. تأثیر آورتین پس از 5 الی 6 دقیقه شروع می شود و تا یک الی دو ساعت ادامه دارد. پس از عمل جراحی مجدداً کودک را با آب شاربن دار با ازای هر 100 میلی لیتر آب دو قاشق شاربن تنقیه می کنیم مقصود از این عمل بی تأثیر ساختن بقایای آورتین باقیمانده در روده کودک می باشد. ضعف عمومی و بیماری های تنفسی و شوک ها و تومورهای مغزی باعث عدم تجویز این دارو می گردد. امروزه برای انجام پرمدیکاسیون در کودکان از تنقیه باربیتوراتها مانند Evipan و Pentotal Narconumal محلول 5% و یا شیاف استفاده می شود به خاطر داشته باشید که کودک تا بیدار شدن کامل بایستی در تحت نظر متخصص بی هوشی باقی بماند.
بهترین روش های رایج بی حسی موضعی و بی هوشی در کودکان را به اتفاق مرور کردیم. استفاده از اسپری های بی حسی، بیهوش کننده ها و سایر روش های بی حسی که ذکر شد و توسط جراح لثه در کودکان به کار می رود تا پزشک جراح بتواند عصب کشی دندان های شیری، جراحی لثه، کشیدن دندان، آبسه و کیست ها را به سهولت انجام دهد و از ایجاد ترس و درد در کودکان بکاهد. درمورد هزینه نیز، هزینه عصب کشی دندان به شدت مشکل و نوع دندان آسیب‌دیده بستگی دارد.